Stedenbouw in het landschap

Pieter Verhagen (1882-1950) wordt de nestor van de Nederlandse stedenbouw genoemd. Hij gaf vorm aan ruim honderd stads- en dorpsuitbreidingen, parken en landschappen. Zijn fascinatie voor de stedenbouw kwam voort uit liefde voor de natuur. In zijn jeugd correspondeerde hij met Jac. P. Thijsse over plantenvondsten, aan het eind van zijn leven schreef hij een boek over tuinieren. Op het eerste gezicht lijkt het merkwaardig dat een natuurliefhebber er zijn werk van maakte om het landschap te verstedelijken. Deze tegenstrijdigheid vormt het centrale thema in Verhagens loopbaan. De verzoening van de moderne stadsmens met de natuur ging hij als stedenbouwkundige vormgeven. Hij ontwierp nu nog altijd geliefde jarendertigwijken in onder meer Arnhem, Rotterdam (tuindorp Vreewijk), Breda, Den Bosch en Leiden. Een vast onderdeel van deze ontwerpen was de aanleg van groene ruimtes, zoals het Kralingse Bos in Rotterdam en het Bossche Broek in Den Bosch. Verhagen onderkende al vroeg de noodzaak van regionale planning.
Zijn werk vormt het beginpunt van de traditie om de modernisering van Nederland vorm te geven met gevoel voor de schoonheid van het landschap. Voorbeelden zijn de streekplannen voor de Utrechtse Heuvelrug (1934), de Noordoostpolder (1945) en Walcheren (1945). Tijdens de bezetting ontwierp Verhagen het wederopbouwplan voor Middelburg, na de bevrijding begeleidde hij als adviseur van het ministerie van Wederopbouw en Volkshuisvesting maar liefst 250 wederopbouwplannen van getroffen gemeenten.
Verhagens oeuvre vertegenwoordigt een ontwerptraditie die in de geschiedenisboeken opvallend afwezig is. Zijn oplossingen voor de verweving van stad en landschap getuigen van een culturele visie die vooruitloopt op de huidige discussie over de verrommeling van het landschap.